Zdarzyło to się... 74 lata temu, czyli początek konferencji jałtańskiej

Przywódcy koalicji antyhitlerowskiej spotkali się na początku lutego 1945 roku, żeby dyskutować, a przede wszystkim podjąć decyzję w sprawie przyszłości państw europejskich po zakończeniu działań wojennych. Wielka trójka, jak zwykło się nazywać przywódcę Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Józefa Stalina, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla oraz prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina Delano Roosevelta, w pałacu Potockich w Liwadii leżącej nieopodal Jałty na Krymie, podjęła decyzje o kształcie powojennego Europy.

Dla Polaków decyzje wielkiej trójki, a w szczególności Churchilla i Roosevelta do dziś pozostają symbolem zdrady zachodnich sojuszników wobec Polski i ich zgody na podporządkowanie narodów Europy Wschodniej totalitarnemu imperium sowieckiemu. Postanowienia kończące konferencje były skrajnie niekorzystne dla Polski, i zawierały się w punktach:

  • przywódcy koalicji antyhitlerowskiej zgodzili się, że najwyższym priorytet dla wszystkich trzem mocarstw będzie bezwarunkowa kapitulacja Niemiec;
  • po wojnie Niemcy i Berlin zostaną podzielone na cztery strefy okupacyjne. Stalin zgodził się, że Francja, która nie była reprezentowana na konferencji, będzie czwartą siłą okupacyjną w Niemczech, ale strefa francuska będzie musiała być utworzona na pierwotnie zaproponowanych strefach amerykańskiej i brytyjskiej;
  • po kapitulacji Niemcy zostaną poddane demilitaryzacji i denazyfikacji na wszystkich szczeblach;
  • Niemcy będą musiały płacić odszkodowania. Część niemieckich reperacji wojennych miała być "wypłacona" w formie pracy niewolniczej, żeby naprawić szkody jakie Niemcy wyrządziły swoim wrogom w czasie wojny. Odszkodowania miałyby być zarządzane przez "radę ds. odszkodowań", która miałaby siedzibę w Związku Radzieckim;
  • zdecydowano, że Polska znajdzie się w strefie wpływów Moskwy. Zachodni przywódcy zgodzili się uznać marionetkowy Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, powołany formalnie przez KRN, faktycznie decyzją polityczną Józefa Stalina;
  • podtrzymano decyzja z konferencji w Teheranie o wschodniej granicy Polski, która zgodnie z wolą Stalina miała przebiegać wzdłuż linii Curzona, czyli de facto zgodnie z traktatem o granicach i przyjaźni między III Rzeszą a ZSRR z 28 września 1939 roku. Stalin, pomimo postulatów Roosevelta i Churchilla, nie zgodził się, aby do Polski przyłączyć Lwów. W ramach "rekompensaty" za kresy wschodnie przesunięto zachodnią granicę Polski do linii na Odrze i Nysie Łużyckiej w konsekwencji do Polski włączono ziemie niemieckie: Ziemię Lubuską, Pomorze Zachodnie, część Prus Wschodnich, Śląsk oraz dawne Wolne Miasto Gdańsk;
  • Stalin zażądał sowieckiej strefy wpływów politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej jako istotnego aspektu strategii bezpieczeństwa narodowego ZSRR;
  • w ciągu dwu lub trzech miesięcy po kapitulacji Niemiec i zakończeniu wojny w Europie ZSRR miał przyłączyć się do wojny z Imperium Japonii. W wyniku wywiązania się z tego zobowiązanie sowieci przejęli południową część wyspy Sachalin i Wyspy Kurylskie, ZSRR otrzymał prawo do utrzymywania w portach Dalian i Arthur baz dla swojej marynarki wojennej. Te uzgodnienia były szczególnie ważne dla Stanów Zjednoczonych, które w czasie gdy odbywała się konferencja jałtańska wciąż planowali inwazję lądową na Japonię i pomoc ze strony ZSRR byłaby im bardzo potrzebna;
  • postanowiono, że nazistowscy zbrodniarze wojenni mają być zidentyfikowani, osądzeni i ukarani;
  • miała powstać "komisja ds. rozpadu Niemiec", która miałaby decydować o podziale Niemiec, w pierwotnej propozycji zakładani podział na sześć odrębnych krajów;
  • przywódca ZSRR zgodził się, aby jego kraj dołączył do nowo tworzonej Organizacji Narodów Zjednoczonych i dołączył do stałych członków Rady Bezpieczeństwa, którzy to dysponują prawem veta, w związku z czym mogą indywidualnie i niezależnie blokować wszelkie niepożądane decyzje.

W czasie konferencji jałtańskiej każdy z przywódców miał świadomość, że zachodni alianci potrzebują Stalina i jego Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej do pokonania hitlerowskich Niemiec, stąd też tak daleko idące ustępstwa w stronę Stalina. Jeden z amerykańskich dyplomatów biorący udział w konferencji, późniejszy sekretarz stanu USA James F. Byrnes powiedział po latach "nie o to chodziło na co Sowietom pozwolimy, ale o to jak ich skłonić żeby współpracowali". Konferencja jałtańska stworzyła kształt Europy na następne 45 lat, w wyniku zmian granic państwowych nastąpiły ogromne relokacje ludności w Polsce, Czechach i na Węgrzech.

Postanowienia konferencji wywołały stanowczy sprzeciw rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, dwa dni po zakończeniu konferencji w dniu 13 lutego 1945 roku wydano oświadczenie, w którym napisano: "Decyzje Konferencji Trzech dotyczące Polski nie mogą być uznane przez Rząd Polski i nie mogą obowiązywać Narodu Polskiego. Oderwanie od Polski wschodniej połowy jej terytorium przez narzucenie tzw. linii Curzona jako granicy polsko-sowieckiej Naród Polski przyjmie jako nowy rozbiór Polski, tym razem dokonany przez sojuszników Polski".

Chyba najlepiej konferencję jałtańską opisał Jacek Kaczmarski:


Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CC0.