727 lat temu, w dniu 18-tego maja 1291 roku, po sześciotygodniowym oblężeniu, miasto Akka zostało zdobyte przez mameluków. Upadek Akki uznawane jest właściwie za koniec istnienia państw krzyżowców w Ziemi Świętej. Jak do tego doszło?

Krucjaty o których dziś mowa to krucjaty do Ziemi Świętej, zapoczątkowane przez papieża Ubrana II w 1095 roku, jego celem było wsparcie Imperium Bizantyjskiego, które zostało zaatakowane i cesarz Aleksy I, stanął w obliczu tureckiego podboju Anatolii, a również, żeby zagwarantować pielgrzymom dostęp do świętych miejsc wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego, które to znajdowało się pod kontrolą muzułmanów. Zupełnie czym innym były wojny w różnych częściach Europy, w których religia była ich usprawiedliwieniem i wymówką, a które historycy nazywali krucjatami, takie jak krucjaty północne (1147 – 1410), krucjata bośniacka (1235 – 1241), krucjata albigensowska (1209 – 1229), krucjata aragońska (1284 – 1285) i wiele innych.

Krucjaty zapoczątkowane przez papieża Urbana II stały się przedsięwzięciem obejmującym wieki. Po pierwszej wyprawie krzyżowej odbyło się jeszcze sześć poważnych wypraw i drugie tyle mniej znaczących. W początkowej fazie wyprawy kończyły się sukcesem, w wyniku tego ustanowiono pierwsze cztery państwa krzyżowców na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego: Królestwo Jerozolimskie, Księstwo Antiochii oraz hrabstwa Edessa i Trupolisu. Wtedy wahadło przechyliło się na drugą stronę.

W 1187 roku sułtan Saladyn pokonał zdecydowanie krzyżowców w bitwie pod Hattinem, oraz odbił Jerozolimę z rąk krzyżowców. Miasto już nigdy nie powróciło we władanie krzyżowców. Sułtan Saladyn zdobył również Akkę, ale 1191 roku krzyżowcy powrócili z trzecią wyprawą krzyżową i odbili miasto z rąk muzułmanów. Od tego momentu Akka stała się centrum operacyjnym dla krzyżowców w Ziemi Świętej oraz była stolicą Królestwa Krzyżowców w Jerozolimie, to w Akrze zakony rycerskie miały swoje siedziby.

W 1250 roku sułtanat mameluków przejął władzę w Egipcie. Sułtan mamelucki był ambitny i miał na celu ustanowienie imperium muzułmańskiego pod jego rządami oraz usunięcie krzyżowców z Bliskiego Wschodu. Od zwycięskiej bitwy pod Ain Jalut w 1261 roku sułtan Baibarsa rozpoczął kampanię przeciwko państwom krzyżowców, w następnych latach zdobywał kolejne miasta i ziemię, w 1265 roku – Cezarę, Hajfę i Arsufę, w 1266 – większość Galilei, a w 1268 roku – Antiochię. Posiłki, które przybywały z Europy były zbyt małe i zdecydowanie za późno.

W 1276 roku sytuacja militarna stała się na tyle rozpaczliwa, że król Jerozolimy – Henryk II zdecydował się przenieść swoją siedzibę z Ziemi Świętej na Cypr. Kolejne miasta przechodziły w ręce mameluków, w 1278 roku – Lattakia, a w 1289 roku – Trypolis. Wszystkie te miejsca zostały natychmiast włączone do Imperium Mameluków. Główny wysiłek krzyżowców skupiał się na obronie i zachowaniu głównej siedziby w Akrze, która była broniona przez zakony rycerskie templariuszy, rycerzy szpitalnych i krzyżaków.

Papież Grzegorz X starał się zorganizować kolejną wielką wyprawę krzyżową, jak za dawnych czasów, ale 1290 rok to nie 1095. Dwieście lat doświadczenia związanego z wyprawami krzyżowymi studziło skutecznie zapał władców Europy. Papieżowi udało się jedynie zorganizować kiepsko zorganizowaną grupę toskańskich i lombardzkich najemników. Przybyli do Akki w sierpniu 1290 roku i dalece odbiegali od standardów wojskowych rycerzy zakonnych broniących miasta, ale okazali się pomocni jako pretekst dyplomatyczny dla sułtana Kalawuna.

Niektórzy arabscy kupcy wchodzili do Akki, aby sprzedawać owoce i warzywa. Byli nieuzbrojeni i chcieli tylko sprzedawać swoje produkty. Nie wiadomo do końca jak cała akcja został zainicjowana, ale nowi najemnicy ich zabili. Odpowiedzialni za najemników oficerowie zostali aresztowani przez rycerzy zakonnych, a do sułtana zostały wysłane przeprosiny. Sułtan Kalawun i tak zamierzał zaatakować miasto, więc ten dyplomatyczny incydent postanowił wykorzystać jako pretekst. W odpowiedzi na przeprosiny zażądał wydania winnych. To postawiło rycerzy zakonnych w trudnej sytuacji, ponieważ wiedzieli, że byłoby to przekazanie chrześcijańskich sprzymierzeńców, muzułmańskiemu przywódcy, który skazałby ich na tortury i śmierć. Odpowiedzieli więc sułtanowi, że sytuację sprowokowali muzułmańscy kupcy i to oni byli winni tego co wydarzyło się później. Czy to była prawda? Nie wiem, ale to bez znaczenia, gdyż sułtan wypowiedział wojnę uznając, że w ten sposób musi odpowiedzieć na zniewagę.

Oblężenie Akki rozpoczęło się 6-tego kwietnia 1291 roku, mamelucy zgromadzili ogromną armię, siedem razy większą od sił obrońców. Była to największa armia, jaka kiedykolwiek postała dla pojedynczej operacji w czasie wypraw krzyżowych. Obrońcy dysponowali siłami około 13 tysięcy piechoty i około tysiącem kawalerii, ich przewagę miały stanowić potężne mury obronne Akki. Sułtan dysponował ponad setkę maszyn oblężniczych, które ostrzeliwały mury miasta pociskami i głazami, gdy w tym samym czasie tysiące saperów pracowało nad wykopaniem tuneli, żeby zniszczyć fundamenty murów. Prace trwały kilka tygodni, aż wreszcie mury zaczęły się zawalać.

W dniu 18-tego maja 1291 roku muzułmanie przełamali wewnętrzne mury Akki i przytłoczyli obronę samą swoją liczbą. Kobiety i dzieci uciekały do portu, najszybciej jak mogły, próbując uciec morzem. Natomiast rozkazy rycerzy zakonnych nie przewidywały poddania się, w związku z czym toczyli miejską walkę, o każdy dom. Nie mogli wytrzymać naporu atakujących, a wszyscy, którzy nie mogli wejść na pokład statku, zginęli. Z wyjątkiem Templariuszy.

Rekonstrukcja planu Akki z czasów krucjat

Twierdza Templariuszy był to ostatni bastion chrześcijański w Akrze, każdy kto jeszcze żył, komu nie udało się uciec statkiem, szukał tam schronienia. Sułtan próbował zdobyć tą twierdzę, jednak niezależnie od przewagi liczebnej nie mógł tego zrobić. Również i tu saperzy pracowali ciężko, żeby podważyć mury obronne, ale po tygodniu sułtan postanowił zaproponować warunki poddania. Zaproponował, że pozwolą templariuszom i wszystkim kobietom i dzieciom odejść w spokoju, jeśli zrezygnują z tego stanowiska i opuszczą Akrę. Templariusze przyjęli te warunki i przygotowali się do odejścia. Kiedy tylko Templariusze zaczęli opuszczać swoją twierdzę, muzułmańscy żołnierze natychmiast rzucili się na bezbronnych cywilów, zaczęli gwałcić kobiety i chłopców, którzy mieli zagwarantowane bezpieczeństwo. Rycerze zakonni wypędzili atakujących poza mury i wznowili swoją obronę.

Mameluccy saperzy kontynuowali podkopywanie murów twierdzy, aż w końcu zawaliła się zewnętrzna ściana. Powtórzyła się sytuacja, gdy muzułmanie zdobywali miasto, przeważające siły żołnierzy sułtana wdarły się do twierdzy Templariuszy, żądni łupów, gwałtu i rzezi. Niestety dla atakujących i broniących okazało się, że saperzy wykonali swoją pracę ponad plan, gdy pierwsza ze ścian się zawaliła, a przytłaczające siły muzułmańskie wdarły się do twierdzy wywiązała się walka wręcz w obrębie budowli, wtem cała konstrukcja się zawaliła, grzebiąc zarówno atakujących jak i obrońców, muzułmanów i chrześcijan, mężczyzn, kobiety i dzieci.

Wraz z upadkiem Akki zginęła ostatnia potężna armia krzyżowców w Ziemi Świętej, latem tego samego roku poddały się Tyr, Sydon i Bejrut, a ostatnie zamki templariuszy w Tortosa i Pelerin poddały się w sierpniu. Państwa krzyżowców założone podczas pierwszej wyprawy krzyżowej prawie dwa wieki wcześniej zniknęły bez śladu, a ocaleni rycerze wycofali się na Cypr, który zdobył król Ryszard Lwie Serce podczas trzeciej wyprawy krzyżowej.

Sułtan Kalawun nakazał zniszczenie wszystkich fortyfikacji, które zbudowali krzyżowcy wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego. Nie wykorzystał ich dla swoich celów, ale raczej je zniszczył. W jego zamyśle było, żeby nic nie zostawić dla krzyżowców, którzy mogliby próbować je odzyskać. Gdyby chcieli zaatakować jego muzułmańskie imperium, musieliby zacząć od nowa. Akka, Tyr i Trypolis stały się zrujnowanymi miastami duchów.

Papieże i królowie wciąż toczyli rozmowy o powrocie na Ziemię Świętą z kolejną krucjatą, ale nigdy do tego nie doszło. To był już koniec wypraw krzyżowych, tak to się skończyło.

---

Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CO0.