Na terenie więzienia w Spandau (Berlin Zachodni) znaleziono w dniu 17-go września 1987 roku wisielca, ciało było powieszone na przedłużaczu elektrycznym w altance ogrodu więziennego. Pomimo prób reanimacji nie udało się go uratować. W ocenie syna ofiary odpowiedzialni za śmierć są Brytyjczycy, którzy nadzorowali więzienie i przyczynili się do śmierci, ci natomiast zaprzeczają, żeby mieli cokolwiek wspólnego ze śmiercią ostatniego więzionego zbrodniarza wojennego – Rudolfa Heßa, który według oficjalnych komunikatów odebrał sobie życie w wieku 93 lat.

Jak Heß trafił do więzienia w Spandau? Po II wojnie światowej alianci przeprowadzili serię procesów, od listopada 1945 roku do października 1946 roku, w których na ławie oskarżonych zasiedli najważniejsi nazistowscy funkcjonariusze oskarżeni o zbrodnie wojenne, a wśród nich był również Rudolf Heß uważany za zastępcę Hitlera. W jego przypadku postawiono mu cztery główne zarzuty:

1. zbrodnie przeciw pokojowi (planowanie i przygotowanie wojny ze zbrojną agresją);
2. spisek z innymi przywódcami niemieckimi w celu popełnienia przestępstw;
3. zbrodnie wojenne;
4. zbrodnie przeciw ludzkości.

W przypadku aktu oskarżenia Rudolfa Heßa sprawa była skomplikowana, gdyż od 1941 roku gdy uciekł samolotem do Szkocji, był więziony w Wielkiej Brytanii. Trudno było więc winić go za zbrodnie, które dokonały się po tym czasie. Prokuratura próbowała udowodnić, że Heß był świadomy i akceptował plany Hitlera do prowadzenia wojny agresywnej z pogwałceniem prawa międzynarodowego, oraz że podpisywał ważne postanowienia, w tym dekret nakazujący obowiązkową służbę wojskową, norymberskie przepisy rasowe oraz dekret obejmujący podbite przez III Rzeszę Niemiecką polskie terytoria. Logicznie rzecz biorąc uznano, że miał pełną świadomość skutków podejmowanych decyzji i musi ponosić odpowiedzialność za działanie reżimu, którego był ważnym elementem.

Obrońcą Rudolfa Heßa w trakcie procesu był Dr Alfred Seidl, który przyjął linię obrony, że Heß ponosi odpowiedzialność za wiele dekretów, które podpisał, ale wszystkie one stanowiły część wewnętrznych działań suwerennego państwa, a tym samym nie były przedmiotem procesu o zbrodnie wojenne. Udało mu się udokumentować, że działania takie jak szpiegostwo zostały przeprowadzone bez jego zgody lub wiedzy, i próbował obalić zarzut spisku, wskazując, że Hitler osobiście podjął wszystkie ważne decyzje. W każdym razie było oczywiste, że Heß nie może ponosić odpowiedzialności za jakiekolwiek wydarzenia, które miały miejsce po opuszczeniu Niemiec w maju 1941 roku.

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze potrzebował prawie dwóch miesięcy na wydanie orzeczenia w sprawie Rudolfa Heßa, uznano go winnym wszystkich zarzucanych mu czynów tj. zbrodni przeciwko pokojowi (planowanie i przygotowanie wojny z agresją); spiskowanie z innymi przywódcami niemieckimi w celu popełnienia przestępstw; zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości. Został skazany na dożywocie i wraz z sześcioma innymi skazanymi został przewieziony do więzienia wojskowego w Spandau w dniu 18-tego lipca 1947 roku.

Więzienie w Spandau

Hitlerowcy, którzy zostali tego dnia osadzeniu w Spandau wraz z Heßem zostali wcześniej zwolnieni. Konstantin von Neurath, Walther Funk i Erich Raeder zostali zwolnieni w latach pięćdziesiątych z powodu złego stanu zdrowia, Admirał Karl Dönitz został zwolniony w 1956 roku, natomiast Baldur von Schirach i Albert Speer zostali zwolnieni w 1966 roku. Ostatnim i jedynym więźniem więzienia w Spandau na kolejne 30 lat został Rudolf Heß.

Albert Speer w swoich wspomnieniach “Spandau” opisał ostatnie spotkanie z Heßem. Było to dzień przed zwolnieniem Speera z więzienia, obaj mężczyźni patrzyli, jak wielki ciężarówka wyładowana węglem wjeżdża do więzienia. Heß odwrócił się do Speera i powiedział: “Tyle węgla, od jutra tylko dla mnie”.

Więzienie o 600 celach nadal było utrzymywane dla swojego jedynego więźnia, dopóki Heß nie odebrał sobie życia w 1987 roku, szacowany roczny koszt utrzymania obiektu wynosił 800 tyś. Marek zachodnioniemieckich. Po śmierci Heßa więzienie zostało zburzone, nie było już potrzebne.

Pomimo śmierci osoba Rudolfa Heßa budziła i wciąż budzi wiele emocji, po śmierci ciało jego pochowano w tajemnicy, dopiero rok później je ekshumowano i przeniesiono do rodzinnego grobowca na cmentarzu w Wunsiedel w Bawarii, gdzie po śmierci w 1995 roku pochowano jego żonę. Syn Heßa - Wolf Rüdiger Heß nie mógł się pogodzić z samobójczą śmiercią ojca, napisał nawet książkę, w której oskarża Brytyjczyków o zabójstwo ojca i dowodzi skąd u niego taki przesąd, niestety, żadnych twardych dowodów nie miał. Grób w Wunsiedel stał się miejscem pielgrzymek jego sympatyków, których pomimo wielu lat od zakończenia wojny nie brakowało, wielu z nich uważało “go za godną współczucia ofiarę mściwego, niemoralnego, bezprawnego sądu zwycięzców wojny”. Niemieccy skrajni nacjonaliści obrali go sobie za idola, postać tragiczną, skrzywdzoną przez aliantów.

Grób Hessa na cmentarzu ewangelickim w bawarskim Wunsiedel był od dawna miejscem demonstracji neonazistów, którzy czcili go jako męczennika. Co roku 17 sierpnia, w rocznicę jego samobójczej śmierci, na grobie nazisty składano wieńce.

Głównie z tego powodu zdecydowano w 2011 roku o likwidacji grobu Heßów, prochy Rudolfa Heßa, jego żony i ich syna Wolfa został skremowane i w tajemnicy rozsypane w nieznanym miejscu.

Co lub kto kierował Rudolfem Heßem, że po ponad czterdziestu latach więzienia postanowił sam wymierzyć sobie sprawiedliwość? Tego się zapewne nigdy już nie dowiemy, tak samo jak powodów dla których zdecydował się na ucieczkę samolotem do Szkocji, chociaż w tym przypadku pomóc mogą odtajnione niedawno akta z brytyjskiego archiwum. Nie zmienia to faktu, że był ostatnim żyjącym niemieckim zbrodniarzem wojennym, który odsiadywał wyrok, bo ilu jeszcze dożywa swoich dni w spokoju gdzieś w Ameryce Południowej wiedzą tylko oni sami.

---

Subiektywne opracowanie, które ma na celu przybliżyć czytelnikowi w sposób przystępny wydarzenia historyczne, wspomagałem się materiałami z Wikipedii i innymi. Obrazy pochodzą z Wikimedia na licencji CC0.